Rozliczenia byłych małżonków w postępowaniu o podział majątku wspólnego

21.11.2021

Naturalną konsekwencją rozwodu jest podział majątku wspólnego. Z chwilą ustania wspólności majątkowej istniejąca pomiędzy małżonkami współwłasność łączna, obejmująca cały ich majątek wspólny z mocy prawa zmienia się we współwłasność ułamkową. Z tą chwilą każdy z małżonków może domagać się jej zniesienia przez dokonanie podziału majątku wspólnego.

W postępowaniu o podział majątku można żądać:

  • ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym;
  • zwrotu wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty każdego z małżonków, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowej przynoszące dochód;
  • zwrotu wydatków i nakładów, które każde z małżonków poczyniło ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny, z wyjątkiem wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba, że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności;
  • rozliczenia spłaconych z majątku wspólnego długów jednego z małżonków;
  • rozliczenia z tytułu spłaconych wspólnych długów małżonków w okresie między ustaniem wspólności majątkowej a dokonaniem podziału majątku wspólnego;
  • rozliczenia z tytułu posiadania przedmiotów należących do majątku wspólnego,
  • rozliczenia z tytułu pobranych pożytków i innych przychodów z rzeczy wspólnej w okresie między ustaniem wspólności majątkowej a dokonaniem podziału majątku wspólnego;
  •  rozliczenia z tytułu poczynionych wydatków i ciężarów na rzecz wspólną w okresie między ustaniem wspólności majątkowej a dokonaniem podziału majątku wspólnego.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego, jak zostało wyżej zasygnalizowane, poza rozliczeniem przewidzianym w art. 45 k.r.o. nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny w czasie trwania wspólności majątkowej, następuje także rozliczenie nakładów i wydatków dokonanych przez każde z małżonków (byłych małżonków) w okresie od ustania wspólności majątkowej do chwili podziału majątku wspólnego. Ponadto treść art. 45 k.r.o. nie wyczerpuje zakresu wszystkich ewentualnych rozliczeń między małżonkami dotyczących czasu, kiedy pozostawali oni we wspólności majątkowej. Poza wydatkami, nakładami i spłaconymi długami istnieją czasami także inne należności powstałe w związku z przesunięciami – w czasie trwania wspólności majątkowej – między majątkiem wspólnym a majątkiem osobistym małżonków wymagające rozliczeń. Do takich rozliczeń zastosowania ma art. 45 k.r.o. w drodze analogii. Każdy z małżonków (byłych małżonków) może także żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia i roztrwonienia przez drugiego małżonka składników majątku wspólnego. Roszczenie takie ma charakter odszkodowawczy i znajduje podstawę w art. 415 k.c. W praktyce często pojawia się zarzut, że jedno z małżonków, które miało dostęp do rachunku bankowego po ustaniu wspólności majątkowej, środki z tego rachunku spożytkowało na własne potrzeby. W takiej sytuacji w wypadku nieuzasadnionego wyzbycia się środków i tym samym wyrządzenia drugiemu małżonkowi szkody, poszkodowanemu małżonkowi należy się odszkodowanie w wysokości połowy wartości wydatkowanych środków. Jedynie w razie usprawiedliwionego wydatkowania, środki takie nie mogę być brane pod uwagę w postępowaniu o podział majątku wspólnego. Wykazanie zasadności zużycia środków na własne usprawiedliwione potrzeby obciąża małżonka, który je zużył.

Rozliczenia wydatków dokonanych przez małżonków (byłych małżonków) w okresie od ustania wspólności majątkowej do chwili podziału majątku wspólnego

W postępowaniu o podział majątku możliwe są rozliczenia związane z posiadaniem przedmiotów należących do majątku wspólnego. Należy wskazać, że po ustaniu wspólności majątkowej do takich rozliczeń zastosowanie znajduje art. 206 k.c. oraz art. 207 k.c. Zgodnie z art. 206 k.c. każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Z kolei art. 207 k.c. stanowi, że pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów przy czym w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną.

 Pojęcie wydatków użyte w art. 207 k.c. jest  szeroko rozumiane. Przyjmuje się, że w pojęciu tym mieszczą się także nakłady, nie tylko konieczne, lecz także inwestycyjne, prowadzące do zwiększenia wartości rzeczy wspólnej.

Wydatki, o których mowa w art. 207 k.c. są związane z rzeczą wspólną, jeżeli potrzeba ich poniesienia wynika z normalnej eksploatacji i zasad prawidłowej gospodarki. Należą do nich zarówno wydatki konieczne jaki  i użyteczne, chyba, że te ostatnie służą tylko dla wygody jednego współwłaściciela i zostały poniesione tylko w jego interesie.

Zwrócić należy uwagę, że z chwilą ustania wspólności majątkowej istniejąca pomiędzy małżonkami wspólność majątkowa łączna zmienia się we wspólność ułamkową, regulowaną przepisami kodeksu cywilnego o współwłasności. Jak zostało wyżej wskazane zgodnie z art. 207 k.c. pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Przy rozliczeniu wydatków związanych z rzeczą wspólną należy zatem stosować zasadę wyrażoną w art. 207 k.c. zgodnie z którą wydatki związane z rzeczą wspólną przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. 

Okoliczność, że właściciel rzeczy nie posiada ani nie realizuje w drodze roszczenia swojego uprawnienia do współposiadania rzeczy lub posiadania wyodrębnionej części rzeczy, nie stanowi przeszkody do domagania się przez tego współwłaściciela partycypowania w przychodach z rzeczy, jeżeli przynosi ona dochody. To samo odnosi się do obowiązku ponoszenia wydatków i ciężarów na rzecz, chyba, że strony w drodze umowy quoad usum postanowili inaczej. Zgodnie z powszechnie wyrażanym poglądem art. 207 k.c. ma charakter dyspozytywny i nie wyłącza odmiennego uregulowania przez współwłaścicieli sposobu rozliczeń w drodze umowy. Tak wiec, współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. w sposób wyłączający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy. Warunkiem jednak powstania tego roszczenia jest korzystanie z rzeczy z naruszeniem art. 206 k.c. Do naruszenia uprawnień z art. 206 k.c. nie dochodzi – nie tylko wówczas, gdy współwłaściciele zawarli umowę określającą inny od ustawowego sposób korzystania z rzeczy wspólnej – ale także wówczas gdy jeden ze współwłaścicieli zrezygnuje z wykonywania tego uprawnienia na rzecz innego współwłaściciela. Podsumowując małżonek pozbawiony przez drugiego małżonka możliwości korzystania ze składników majątku wspólnego może w sprawie o jego podział po ustaniu wspólności majątkowej dochodzić roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z tych składników przez drugiego małżonka, jeżeli przejawiał wolę korzystania z nich w czasie trwania wspólności majątkowej, a zatem gdy doszło do naruszenia przez drugiego małżonka art. 206 k.c. Jeżeli po ustaniu wspólności ustawowej jedno z byłych małżonków wyprowadziło się ze wspólnego mieszkania, a byli małżonkowie nie umówili się inaczej –  to – co do zasady – małżonek, który nie korzystał ze wspólnego mieszkania będzie obowiązany do rozliczenia stałych elementów opłat czynszowych, niezwiązanych z faktycznym korzystaniem z mieszkania, lecz służących utrzymaniu mieszkania stanowiącego współwłasność w stanie zdatnym do normalnego korzystania, ponoszonych w interesie obojga współwłaścicieli. Należy zwróci uwagę także, że wydatek to nie tylko wydatek zmierzający do zachowania wspólnego prawa, lecz także wydatek poniesiony na normalną eksploatację, w tym chociażby ogrzewanie budynku. Ogrzewanie budynku wynika z normalnej jego eksploatacji i zasad prawidłowej gospodarki. Ponadto, zgodnie z poglądem judykatury ogrzewanie budynku w polskich warunkach klimatycznych można rozpatrywać nie tylko jako wydatek wynikający z jego normalnej eksploatacji i zasad prawidłowej gospodarki, lecz także jako nakład konieczny na przedmiot współwłasności (zob. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.06.2009 r., V CSK 485/08). Z kolei ciężarami w rozumieniu art. 207 k.c. są min. podatki i inne świadczenia o charakterze publicznoprawnym, obciążające współwłaściciela nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności.

Rozliczenie wspólnych długów

Do związanych z majątkiem wspólnym i ciążących na obojgu małżonkach długów, które zostały spłacone z własnych środków jednego z małżonków po ustaniu wspólności ustawowej ma odpowiednio zastosowanie art. 207 k.c.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego w postanowieniu z dnia 11.03.2010 r. , IV CSK 429/09 „jeżeli wnioskodawca po ustaniu wspólności majątkowej, a przed podziałem majątku wspólnego spłacił z własnych środków dług, który powstał w trakcie trwania wspólności majątkowej i był długiem wspólnym małżonków albo jednego z nich ale w związku z majątkiem wspólnym to taki dług zgodnie z art. 686 k.p.c. w zw. z 567 § 3 k.p.c. powinien zostać rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego”.

Radca prawny Katarzyna Anna Jasicka

Kancelaria Racy Prawnego Katarzyna Anna Jasicka Wrocław

Podobne posty

02.03.2024

Podział majątku Wrocław

czytaj więcej

25.10.2022

Wpis do księgi wieczystej praw uzyskanych w wyniku podziału majątku wspólnego

czytaj więcej

19.10.2022

Podział majątku firmy, przedsiębiorstwa po rozwodzie. Prawnik Wrocław.

czytaj więcej

Katarzyna Anna Jasicka

Radca prawny

Radca prawny Katarzyna Anna Jasicka wpisana jest na listę radców prawnych prowadzoną przez Okręgową Izbę Radców Prawnych we Wrocławiu. Ukończyła prawo na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz aplikację radcowską przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych we Wrocławiu.

Potrzebujesz porady prawnej? Skontaktuj się