17.03.2021

Jakie muszą być spełnione przesłanki, by sąd orzekł rozwód

Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Rozwód jednak nie będzie możliwy mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci, albo jeżeli z innych względów (innych niż dobro dzieci) orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest dopuszczalny także wtedy, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny, chyba, że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Podsumowując, sąd orzeknie rozwód jeżeli nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. 

Jak wykazać, że nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego?

Co to znaczy zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego?

Rozkład pożycia jest zupełny gdy wygasły wszelkie łączące małżonków więzi (duchowa, fizyczna i gospodarcza). Zupełny rozkład pożycia oznacza, że musi ustać między małżonkami więź duchowa (brak uczucia), więź gospodarcza (np. brak wspólnego podejmowania decyzji dotyczących ważnych spraw gospodarczych tj. wspólnego budżetu, wspólnych zakupów itp.) i więź fizyczna. Gdy jednak przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały jeszcze pewne elementy więzi gospodarczej wywołane szczególnymi okolicznościami, (np. utrzymywanie wspólnego mieszkania, spłata wspólnego kredytu hipotecznego) rozkład pożycia może zostać uznany za zupełny.

Rozkład pożycia małżeńskiego jest trwały gdy Strony nie widzą już żadnych szans na reaktywowanie pożycia małżeńskiego. Konflikt jest poważny i nieodwracalny i twa już od jakiegoś dłuższego czasu (co najmniej kilku miesięcy)

Przykład:

• małżonkowie nie darzą się uczuciem
• nie prowadzą wspólnego gospodarstwa
• nie współżyją fizycznie

Konkludując, rozkład jest zupełny gdy nie istnieją między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza.  Aby orzeczenie rozwodu było możliwe wszystkie powyższe przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Jeżeli nie ustała chociażby jedna z powyższych przesłanek Sąd oddali powództwo i orzeczenie rozwodu nie będzie możliwe. 

Przykłady prowadzące do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia (zawinione):

• zdrada małżeńska,
• groźby,
• poniżanie małżonka,
•  agresja,
• nieuzasadnione opuszczenie współmałżonka,
•  odmowa wzajemnej pomocy,
•  alkoholizm,
• narkomania,
• hazard,
• zatajenie choroby,
•  złe traktowanie,
• nieetyczne postępowanie,
•  bezczynny tryb życia.

Przykłady prowadzące do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia (niezawinione):

• choroba psychiczna, 
• różnica charakterów.

Kiedy orzeczenie rozwodu NIE będzie możliwe  

Orzeczenie rozwodu nie będzie możliwe gdy wystąpią przesłanki negatywne wynikające z art. 56 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Rozwód nie będzie możliwy,  jeżeli orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków; orzeczenie rozwodu z innych powodów (niż dobro dzieci) byłoby sprzeczne z  zasadami współżycia społecznego oraz gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia. Wyjątek: chyba, że małżonek niewinny wyrazi zgodę na rozwód albo odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Orzeczenie rozwiązania małżeństwa przez rozwód nie będzie możliwe w następujących sytuacjach:

• Gdy orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków

W tym miejscu należy dostrzec, iż przy ocenie negatywnej przesłanki w postaci sprzeczności orzeczenia rozwodu z dobrem dziecka, trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie dlaczego utrzymywanie martwego małżeństwa służy dobru dziecka? Utrzymywanie martwego małżeństwa przy towarzyszących małżonkom konfliktach, awanturach i napięciach z całą pewnością nie służy dobru małoletniego dziecka i z całą pewnością zagraża prawidłowemu wychowaniu  dziecka oraz uzasadnia uznanie, że w takiej sytuacji dobro dziecka nie mogłoby ucierpieć wskutek orzeczenia rozwodu. Dziecko ma prawo do bezpieczeństwa niezbędnego do prawidłowego rozwoju jego osobowości. W interesie dziecka leży, aby dziecko wychowywało się w rodzinie, w której prawidłowo realizowane są funkcje ojca i matki, aby nie było rozłączone z żadnym z rodziców, chodzi jednak o rodzinę faktycznie funkcjonującą – a nie tylko formalnie utrzymywaną przez prawo. (Wyrok SA w Rzeszowie z dnia 8 kwietnia 2010 r. I ACa 83/10).

• Gdy orzeczenie rozwodu z innych powodów (innych niż dobro dzieci) byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

Orzeczenie rozwodu może okazać się sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zwłaszcza wówczas, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga pomocy i rozwód dla niego stanowi rażącą krzywdę – (Wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 9 października 1998 r. III CNK 573/98),

• Gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny (wyjątek: chyba, że małżonek niewinny wyrazi zgodę na rozwód lub jeżeli odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego)

Kiedy odmowa zgody małżonka niewinnego na rozwód może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego? Np. w sytuacji gdy odmowa zgody na rozwód ma służyć jedynie chęci zamanifestowania przewagi nad małżonkiem domagającym się rozwodu i przeszkodzenia w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego.

Kiedy odmowa zgody na rozwód nie będzie uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego? Jeżeli przyczyną odmowy jest uzasadnione  i usprawiedliwione poczucie krzywdy małżonka niewinnego związane z faktem porzucenia przez współmałżonka.

Wina. Kto ponosi winę rozkładu pożycia małżeńskiego

Niewątpliwie małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

O winie świadczy nie tylko naruszenie któregokolwiek z wyżej wymienionych obowiązków małżeńskich, ale również zachowanie będące wyrazem rażącego braku lojalności wobec drugiego małżonka.

Należy pamiętać, że nie zawsze związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa (zdrada małżeńska) – daje gwarancje przypisania temu małżonkowi winy za rozkład pożycia małżeńskiego.

Związek jednego z małżonków z innym parterem w czasie trwania małżeństwa, lecz po dacie wystąpienia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład. (Wyrok SN z dnia 28 października 2000 r. IV CKN 112/00)

Kto bardziej zawinił?

Podstawą przyjęcia winy małżonka jest ustalenie, że jego zachowanie przyczyniło się do powstania lub pogłębienia rozkładu. Nie ma znaczenia w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniło się do tego. Nierówny stopień winy małżonków nie stanowi przeszkody do uznania ich współwinnymi rozkładu pożycia.

Małżonek, który zawinił powstanie jednej z przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego będzie uznany za współwinnego, chociażby drugi małżonek dopuścił się wielu i to cięższych przewinień.  (Wyrok SN z dnia 29 czerwca 2000 r. V CKN 323/00)

Rozwód z orzeczeniem o winie – czy bez orzekania o winie

Orzekając rozwód, sąd orzeka także czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekanie o winie. W takim przypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Należy pamiętać, że rozstrzygnięcie o winie ma znaczenie dla żądania alimentów od małżonka winnego rozkładu pożycia małżeńskiego.

Ponadto żądanie orzeczenia o winie ma znaczenie ze względu na możliwość wyłączenia od dziedziczenia małżonka, przeciwko któremu spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

Alimenty na rzecz małżonka niewinnego

Małżonek niewinny może żądać od małżonka uznanego za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten małżonek nie znajdował się w niedostatku, jeżeli rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego (podstawa prawna art. 60 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

Zastosowanie wyżej wskazanej podstawy prawnej wymaga ustaleń faktycznych określających sytuację małżonka niewinnego powstałą w następstwie orzeczenia rozwodu. Wymaga także ustalenia hipotetycznej sytuacji, w jakie znajdowałby się małżonek niewinny, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.

Zatem muszą wystąpić dwie przesłanki:

1. Wyłączna wina rozkładu pożycia po stronie małżonka, na którego ma być nałożony obowiązek alimentacyjny,

2. Istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego.

Przy ocenie drugiej przesłanki należy brać pod uwagę warunki materialne małżonka niewinnego, jakie miałby, gdyby drugi małżonek (uznany za winnego) spełniał należycie swoje obowiązki i gdyby małżonkowie kontynuowali pozycie.

Alimenty na rzecz małżonka niewinnego lub współwinnego w razie jego niedostatku

Małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia w razie niedostatku może żądać od drugiego małżonka dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego małżonka oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego małżonka (podstawa prawna art. 60 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

W niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu małżonkowi normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku.

Małżonek niewinny, który pozostaje w niedostatku może domagać się alimentów od małżonka uznanego w procesie rozwodowym za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. W takim wypadku małżonek niewinny nie ma potrzeby wykazywać, ze rozwód pogorszył jego sytuację materialną.

Ważne:

Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. 

Jednak gdy zobowiązanym do łożenia alimentów jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, chyba, że sąd przedłuży ten termin.

Czy na czas trwania procesu rozwodowego można uzyskać alimenty? Tak.

W sprawie o rozwód tak, jak w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd, można żądać udzielenia zabezpieczenia w zakresie zasądzenia alimentów na czas trwania postępowania sądowego.  Postępowanie zabezpieczające ma na celu uregulowanie sytuacji materialnej rodziny na czas toczącego się postępowania rozwodowego. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Przedmiotem zabezpieczenia w sprawie o rozwód najczęściej jest zabezpieczenie kosztów utrzymania rodziny lub alimenty między małżonkami.

Warto w pozwie o rozwód złożyć wniosek o zabezpieczenie powództwa w zakresie ustalenia kontaktów z dzieckiem, pieczy oraz alimentów na czas trwania postępowania rozwodowego.

Wysokość żądanych alimentów

Nie wystarczy samo napisanie pozwu rozwodowego i złożenie wniosku o zasądzenie alimentów bez należytego wykazania podstawy żądania wysokości  ich zasądzenia. W tym celu należy zgromadzić materiał dowodowy uzasadniających wysokość żądanych alimentów (np. faktury związane z kosztami utrzymania dziecka, informacje na temat sytuacji finansowej zobowiązanego do alimentacji). Wnosząc o alimenty na rzecz małoletniego dziecka należy wykazać usprawiedliwione koszty małoletniego dziecka. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego dziecka oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego względem małoletniego dziecka może polegać także w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie i wychowanie dziecka.

Podkreślenia wymaga, że wyznacznikiem wysokości obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego są jego możliwości majątkowe i zarobkowe (a nie wyłącznie wykazane przez niego w postępowaniu sądowym uzyskiwane dochody) oraz usprawiedliwione potrzeby uprawnionego.

Pozew o rozwód. Jak napisać pozew rozwodowy

Do jakiego sądu złożyć pozew o rozwód

Pozew rozwodowy należy wnieść w dwóch egzemplarzach do Sądu Okręgowego, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne  zamieszkanie, jeżeli choć jedno z małżonków w okręgu tym ma jeszcze miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.

Podstawa prawna: art. 41 k.p.c.

Przykład:  Małżonkowie mieszkali wspólnie we Wrocławiu. Jeden z małżonków wyprowadził się do Opola. Drugi z małżonków nadal mieszka we Wrocławiu. Pozew o rozwód należy złożyć do Sądu Okręgowego we Wrocławiu.

Treść pozwu o rozwód

Zainicjowanie sprawy o rozwód następuje przez wniesienie pozwu, który powinien dokładnie określać żądanie pozwu, przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie pozwu, informację czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. W przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

W pozwie o rozwód możesz żądać:

• rozwiązania małżeństwa przez rozwód
• rozstrzygnięcia o winie rozkładu pożycia lub zaniechania orzekania o winie,
• rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi małżonków
• rozstrzygnięcia o kontaktach rodziców z dziećmi
• rozstrzygnięcia w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka (alimenty)
• zasądzenia alimentów na małżonka od drugiego małżonka
• rozstrzygnięcia o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie ( w wyjątkowych sytuacjach  gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postepowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie można żądać eksmisji drugiego małżonka)
• podziału majątku wspólnego (jeżeli przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postpowaniu)
• zasądzenie zwrotu kosztów procesu.

Pozew rozwodowy dodatkowo może zawierać:

• wnioski o zabezpieczenie powództwa
• wnioski o wezwanie na rozprawę świadków i biegłych (ze wskazaniem ich adresów)
• polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu (np. zaświadczenie o dochodach, PIT)
• wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych

Jakie dokumenty musisz dołączyć do pozwu?

• Odpis skrócony aktu małżeństwa
• Odpis skrócony aktu urodzenia małoletnich dzieci.
• Dowód uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 600 zł
• Odpis pozwu 

Uzasadnienie pozwu. Jak uzasadnić pozew o rozwód

Uzasadnienie pozwu o rozwód powinno zawierać oświadczenie co do liczby, wieku i płci żyjących dzieci, stosunków majątkowych i zarobkowych obu małżonków, szczególnych obowiązków utrzymania osób niebędących wspólnymi dziećmi małżonków (jeżeli taka sytuacja występuje) oraz co do treści umowy majątkowej, jeżeli małżonkowie taką umowę zawarli.  Oczywiście należy wykazać w uzasadnieniu pozwu, że nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego.

Wzór pozwu o rozwód znajdziesz w poniższym wpisie:

Pozew o rozwód. Jak napisać pozew rozwodowy

Opłata sądowa w sprawie o rozwód

Jeżeli małżonkowie uzgodnili, że rozwód ma być przeprowadzony bez orzekania o winie opłata sądowa wyniesie 300 zł. W takiej sytuacji należy opłacić 600 zł. Sąd zwróci powodowi 300 zł. Drugie 300 zł wniesionej opłaty sądowej sąd podzieli po połowie (powód 150 zł oraz pozwany 150 zł)

Ile czasu trwa rozprawa rozwodowa 

W sprawie o rozwód, jeżeli małżonkowie są zgodni co do rozwiązania ich małżeństwa i nie mają wspólnych małoletnich dzieci sąd może ograniczyć postepowanie dowodowe do przesłuchania stron. Zwykle w takich sytuacjach, jeżeli ustalenia sądu w zakresie rozkładu pożycia małżeńskiego nie budzą wątpliwości, możliwe jest orzeczenie rozwodu na pierwszej rozprawie. W sprawach budzących wątpliwości, sąd  przeprowadzi szersze postępowanie dowodowe. Jeżeli sąd dostrzeże widoki na utrzymanie małżeństwa, może skierować małżonków do mediacji. Postępowanie dowodowe ma przede wszystkim na celu ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia, jak również okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji. W razie uznania powództwa przez pozwanego, także przyczyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną.

Zmiana nazwiska po rozwodzie

W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Należy pamiętać, że każda sprawa rozwodowa jest inna i wymaga indywidualnego przygotowania. Zawsze warto skonsultować się z radcą prawnym lub adwokatem, który udzieli niezbędnych wyjaśnień jak zabezpieczyć Twoje interesy.

Radca prawny Katarzyna Anna Jasicka

Kancelaria Radcy Prawnego Katarzyna Anna Jasicka we Wrocławiu