04.11.2023

Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej  (Dz.U. z 2023 r., poz. 901) obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są kolejności:

1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

– przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

W przypadku odmowy przez małżonka, zstępnych i wstępnych  zawarcia umowy o odpłatność za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej, wysokość ich opłaty  ustala w drodze decyzji organ gminy, biorąc pod uwagę sytuację dochodową ww. osób:

a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,

b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Mieszkaniec domu, wnosi opłatę za swój pobyt w domu pomocy społecznej, nie więcej niż 70% swojego dochodu.

W przypadku odmowy przez małżonka, zstępnych i wstępnych  zawarcia umowy o odpłatność oraz niewyrażenia zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, wysokość ich opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala, w drodze decyzji, organ gminy. W tej sytuacji wysokość opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala się proporcjonalnie do liczby osób obowiązanych do jej wnoszenia. Wymaga podkreślenia, że proporcjonalny podział opłaty dotyczy tylko sytuacji, w której nastąpiła odmowa zwarcia umowy i przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, nie można z niego wywodzić ogólnej normy postępowania, a więc dzielenia opłaty po równo na wszystkich zobowiązanych.

W przypadku niewywiązywania się ww. osób z obowiązku opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej, ustalonego w decyzji lub umowie, opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Wydatki gminy podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Zwolnienie z opłaty za pobyt w DPS

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej zawiera katalog sytuacji, w których można zwolnić z obowiązku wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej osobę obowiązaną do jej wnoszenia.

Zgodnie z art. 64 ustawy osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:

1. wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2. występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3. małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
5. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;
7. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.

Zważywszy na kierunek ostatnich zmian ustawy o pomocy społecznej, wprowadzonych ustawą z dnia 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz.U. 2022, poz. 66), której art. 1 pkt. 1 dodał pkt. 7 do art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej o treści: „osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty” –nie ulega wątpliwości, że ustawodawca dostrzegł potrzebę zmian i potrzebę zagwarantowania większej ochrony skrzywdzonym członkom rodzin osób kierowanych do domu pomocy społecznej, którzy w przeszłości rażąco nie wywiązywali się z ich obowiązków rodzicielskich.  

Regulacja art. 64 ust. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej uwzględnia, że dorosłe dzieci rodziców, którzy względem nich w sposób rażący, zaniedbywali obowiązki rodzicielskie, doprowadzając tym do ustania więzi rodzinnych, zasługują na ochronę państwa i powinni zostać objęci możliwością zwolnienia z opłaty bez względu na ich sytuację materialną.

W art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej w brzmieniu obowiązującym od dnia 4 października 2019 r.  poszerzona została możliwość zwalniania z obowiązku wnoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, obok osób wnoszących już opłatę, również osób zobowiązanych do wnoszenia opłat zgodnie z przepisami ustawy, ale jeszcze ich niewnoszących, co oznacza, że organ może zwolnić z odpłatności osobę obowiązaną już na wstępnym etapie postępowania.

W art. 64 ww. ustawy zwrot „w szczególności” oznacza, że określona w tym przepisie lista przesłanek uzasadniających zwolnienie z ponoszenia ustalonej opłaty jest listą przykładową. W tej sytuacji również inne uzasadnione okoliczności mogą spowodować uwzględnienie wniosku o zwolnienie od obowiązku ponoszenia ww. opłaty. 

Zwolnienie z odpłatności oparte na art. 64 ustawy o pomocy społecznej ma charakter uznaniowy (zależny od oceny organu). Nie oznacza to jednak, że organy w przypadku odmowy zwolnienia osoby obowiązanej z odpłatności nie muszą uzasadnić swojej decyzji i że, taka decyzja nie podlega kontroli sądu. W każdym przypadku organ musi uzasadnić swoją decyzję, a stronie służy odwołanie, a następnie skarga do sądu administracyjnego.

Natomiast Art. 64a ww. ustawy zawiera obligatoryjne przesłanki zwolnienia z ponoszenia ww. opłaty.  Zgodnie z powołanym przepisem, osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona albo prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę  osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.

W obu przypadkach należy pamiętać, że zwolnienie następuje na wniosek osoby ubiegającej się o zwolnienie. Wniosek powinien być należycie przygotowany i poparty odpowiednimi dowodami.

Radca prawny Katarzyna Anna Jasicka

Kontakt: tel. 501 738 312, e-mail: kancelaria@krpjasicka.pl