05.07.2021

Dział spadku to instytucja z zakresu prawa spadkowego, umożliwiająca wyjście spadkobierców ze stanu wspólności masy spadkowej. Spełnia podobną rolę, jak instytucja zniesienia współwłasności. Dział spadku powoduje ustanie wspólności majątku spadkowego spadkobierców oraz powoduje rozdzielenie praw majątkowych wchodzących w skład spadku między spadkobierców.

Umowny lub sądowy dział spadku

Dział spadku to chwila zawarcia umowy o dział spadku lub chwila uprawomocnienia się orzeczenia sądu o dziale spadku. Dział spadku może być dokonany na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami lub na mocy orzeczenia sądu (sądowy dział spadku). Umowny dział spadku wymaga jednak zgody wszystkich spadkobierców co do wszelkich elementów umowy o dział spadku i wzajemnych rozliczeń spadkobierców. Umowa o dział spadku powinna określać rozliczenia między spadkobiercami, w tym związane z zaliczeniem na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn i zapisów windykacyjnych, nakładów na rzeczy wchodzące w skład masy spadkowej. Umowa o dział spadku jest umową wielostronną, rozporządzającą, konsensualną, która nie może być zawierana pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Zaliczenie na schedę spadkową

Przy dziale spadku pojawiają się dwie bardzo ważne kwestie. Pierwsza to ustalenie składu i wartości spadku. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i na tę chwilę powinno następować ustalenie składu spadku.  Wartość spadku należy ustalić według cen z chwili dokonywania działu spadku. Druga to specyficzna instytucja związana z rozliczeniami w ramach działu spadku tj. zaliczenie na schedę spadkową. Jest to rozwiązanie przewidziane przez prawo spadkowe mające zapobiec dysproporcjom w nierównomiernym dystrybuowaniu korzyści majątkowych. Zgodnie z art. 1039 k.c. zaliczeniu na schedę spadkową podlegają otrzymane od spadkodawcy darowizny oraz zapisy windykacyjne. Zaliczenie na schedę spadkową polega na tym, że spadkobierca, który uzyskał np. darowiznę za życia spadkodawcy od niego, zobowiązany jest do jej zaliczenia na poczet tego, co ma uzyskać ze spadku. Zaliczenie na schedę spadkową jest instytucją występującą w przypadku dokonywania działu spadku. Jeżeli do działu spadku nie dochodzi, to także do tego rodzaju rozliczeń nie dochodzi. Ponadto sam spadkodawca może wyłączyć zaliczenie darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową, jeżeli jednoznacznie wyraził wolę przekazania darowizny albo zapisu windykacyjnego ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia na schedę spadkową albo jeżeli z okoliczności wynika taka wola spadkodawcy.

Przykład:

Spadkobierca miał dwóch synów Piotra i Pawła. Piotr otrzymał od spadkodawcy darowiznę nieruchomości o wartości 200 000 zł. Jedynym składnikiem spadku jest samochód o wartości 100 000 zł. Spadek dziedziczą synowie Piotr i Paweł w częściach równych po ½ części. Udział spadkowy każdego z nich wynosi 50 000 zł. Po zaliczeniu darowizny otrzymanej przez Piotra o wartości 200 000 zł na schedę spadkową wartość udziałów spadkowych wynosi 150 000 zł [300 000 zł : 2 = 150 000 zł]. W przypadku dokonania działu spadku zaliczeniu na udział spadkowy Piotra, który wynosi 150 000 zł podlega otrzymana już darowizna w wysokości 200 000 zł. Ponieważ darowizna wyczerpuje udział Piotra, Piotr nie otrzyma nic ze spadku. Natomiast w wyniku działu spadku Paweł otrzyma to, co jest w masie spadkowej tj. samochód o wartości 100 000 zł.

„Jeżeli spadkobierca otrzymał od spadkodawcy darowiznę, której wartość była wyższa niż wartość schedy spadkowej, nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki, jednocześnie jednak nie jest w związku z powyższym upoważniony do dochodzenia udziału przy dziale spadku” (SN w wyr. z dnia 2 marca 2005 r. III CK 28/05)

Zaliczenie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. W przypadku dziedziczenia testamentowego ta instytucja nie ma zastosowania. Artykuł 1039 k.c. określa krąg osób, które zobowiązane są do zaliczenia darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową. Są to zstępni oraz małżonek spadkodawcy.

Dział spadku a odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe

Instytucja działu spadku nie ma wpływu na odpowiedzialność za długi spadkowe, poza zmianą zasad tej odpowiedzialności tj. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe jest proporcjonalna do wielkości udziałów, które zostały ustalone w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnym poświadczeniu dziedziczenia. Rozdzielenie korzyści majątkowych uzyskanych w wyniku działu spadku w innej proporcji niż ustalona w wyniku dziedziczenia nie zmienia sytuacji w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe spadkobierców. Zgodnie z art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów w spadku, a nie w stosunku do wartości korzyści otrzymanych w wyniku działu spadku.

Jeżeli spadkobierca (jak w powyższym przykładzie) jest obowiązany do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanej za życia spadkodawcy darowizny od niego w wysokości przewyższającej jego udział w spadku, a długi spadkowe przewyższają aktywa spadku, to w przypadku postępowania działowego taki spadkobierca nic nie otrzyma ze spadku. Jest jednak spadkobiercą i z tego tytułu ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe. Zgodnie z art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku współspadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe solidarnie, natomiast po dziale spadku każdy ze spadkobierców odpowiada za długi spadkowe samodzielnie proporcjonalnie do wartości swojego udziału w spadku.

Dział spadku obejmuje jedynie aktywa. Długi spadkowe nie mogą być przedmiotem działu spadku. Gdyby jednak spadkobiercy w umowie o dział spadku wpisali, który z nich odpowiada za jakie długi spadkowe, to takie postanowienie umowy wywołuje skutki prawne jedynie w stosunkach wewnętrznych pomiędzy nimi, nie zmieniając reguł odpowiedzialności za długi spadkowego wynikające z przepisów prawnych.

Przykład:

Spadkobierca miał dwóch synów Piotra i Pawła. Piotr otrzymał od spadkodawcy darowiznę nieruchomości o wartości 200 000 zł. Składnikiem spadku jest samochód o wartości 100 000 zł. Do długów spadkowych należy zaliczyć kredyt na zakup samochodu. Do spłaty pozostało 80 000 zł. Spadek dziedziczą synowie Piotr i Paweł w częściach równych po ½ części. Udział spadkowy każdego z nich wynosi 10 000 zł. [ 100 000 zł – 80 000zł /2]. Po zaliczeniu darowizny otrzymanej przez Piotra o wartości 200 000 zł na schedę spadkową wartość udziałów spadkowych wynosi 110 000 zł.  W przypadku działu spadku zaliczeniu na udział spadkowy Piotra podlega otrzymana darowizna w wysokości 200 000 zł. Ponieważ otrzymana darowizna wyczerpuje udział Piotra, Piotr nie otrzyma nic ze spadku. Natomiast w wyniku działu spadku Paweł otrzyma to, co jest w masie spadkowej tj. samochód o wartości 100 000 zł.  Z uwagi jednak na to, że zaliczenie darowizny na schedę spadkową nie wpływa na odpowiedzialność za długi spadkowe, obaj spadkobiercy są zobowiązani do zrealizowania długów spadkowych w stosunku do swoich udziałów w spadku zgodnie z art. 1034 § 2 k.c. tj. w tym przypadku każdy z nich jako spadkobiercy w udziale po ½ będą zobowiązani do spłaty kredytu po 40 000 zł każdy.  

Więcej na temat odpowiedzialności za długi spadkowe w poniższym wpisie:

Odpowiedzialność za długi spadkowe

Zawsze warto skonsultować ewentualne kroki mające na celu przyjęcie lub odrzucenie spadku. Również warto doradzić się w sprawie podziału działu radcy prawnego lub adwokata.

Radca prawny Katarzyna Anna Jasicka

Kancelaria Radcy Prawnego Katarzyna Anna Jasicka we Wrocławiu

Kontakt: tel. 501 738 312, e-mail: kancelaria@krpjasicka.pl

strona internetowa: krpjasicka.pl