28.06.2021

Zgodnie z art. 922 Kodeksu cywilnego w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe o charakterze cywilnym. W polskim systemie prawa przyjęta jest zasada sukcesji uniwersalnej co oznacza, że spadkobierca wstępuje w sytuację prawną spadkodawcy przyjmując jego prawa i obowiązki. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

Od 18 października 2015 r. zmieniono zasady przyjęcia spadku przez spadkobierców. Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Zgodnie z art. 1015 § 2 k.c. brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dotychczas brak oświadczenia spadkobiercy w zakreślonym terminie powodował przyjęcie spadku wprost, co skutkowało odpowiedzialnością za długi spadkowe do wysokości całego zadłużenia spadku. Wyjątkiem były sytuacje, gdy spadkobierca był osobą niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych albo osobą, co do której istniała podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia albo osobą prawną. Powyższa regulacja obowiązuj nadal do spadków otwartych przed dniem 18 października 2015 r.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza w większym stopniu chroni spadkobiercę. Odpowiedzialność spadkobiercy w takim przypadku ograniczona jest do wartości stanu czynnego spadku. Chwilą powstania odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe jest chwila otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Odpowiedzialność ta powstaje z mocy prawa. Odpowiedzialność za długi spadkowe to najprościej mówiąc możliwość zaspokojenia się wierzyciela z majątku dłużnika.

Pojęcie długów spadkowych

Długi spadkowe to wszelkie obowiązki wynikające z prawa spadkowego ciążące na spadkobiercy i ściśle związane z nabyciem spadku. Obowiązki te mają charakter majątkowy, nie pozostają w ścisłym związku z osobą zmarłego i nie przechodzą na określone osoby, niezależnie od tego czy są one spadkobiercami.

Długi spadkowe możemy podzielić na dwie kategorie. Pierwsza to długi, które ciążyły na spadkodawcy np. długi wynikające z zobowiązań zaciągniętych przez spadkodawcę za życia. Druga kategoria, to długi spadkowe nieistniejące za życia spadkodawcy, a powstałe z otwarciem spadku lub później np. koszty związane ze śmiercią spadkodawcy, koszty związane z postępowaniem spadkowym, koszty pogrzebu, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek, obowiązek wykonania zapisów zwykłych czy poleceń. Długi te zgodnie z art. 922 k.c. są części spadku i przechodzą na spadkobierców, jeżeli mają charakter majątkowy, nie są ściśle związane z osobą zmarłego i nie przechodzą na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami.

Odpowiedzialność za długi spadkowe do chwili przyjęcia spadku

Z chwilą otwarcia spadku na spadkobiercę przechodzi ogół praw i obowiązków zmarłego. Od tej chwili powstaje odpowiedzialność za długi spadkowe. Jednak ze względu na to, że w okresie od otwarcia spadku do złożenia oświadczenia w zakresie przyjęcia lub odrzucenia spadku istnieje stan niepewności co do dalszych losów spadku, do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. W tym okresie spadkobierca nie odpowiada własnym majątkiem. Do chwili przyjęcia spadku majątek spadkobiercy i spadek stanowią odrębne masy majątkowe. Zgodnie z art. 836 k.p.c. do czasu przyjęcia spadku egzekucja na zaspokojenie długu spadkodawcy może być prowadzona tylko ze spadku. Egzekucja do czasu przyjęcia spadku, nie może być kierowana wobec majątku osobistego spadkobiercy. Gdyby tak się jednak stało, spadkobiercy służy wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt. 2 k.p.c. zgodnie z którym postępowanie umarza się w całości lub w części z urzędu min. wtedy gdy egzekucja ze względu na przedmiot lub osobę dłużnika jest niedopuszczalna.

Odpowiedzialność za długi spadkowe po przyjęciu spadku

Z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływie terminu do jego złożenia spadek przestaje być odrębną masą spadkową a staje się składnikiem majątku osobistego spadkobiercy. Od tego momentu spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem. Przypomnijmy, że od 18 października 2015 r. niezłożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku wprost wymaga zatem aktywności spadkobiercy. W przypadku przyjęcia spadku wprost spadkobierca wstępuje w sytuację prawną spadkodawcy przejmując na siebie wszelkie prawa i obowiązki bez żadnych ograniczeń. W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości aktywów spadku. Wszelkie długi spadkowe przewyższające aktywa spadku pozostają niezaspokojone.  Co istotne, od tego momentu wierzyciele mogą prowadzić egzekucję z całego majątku spadkobiercy, lecz ograniczoną do wartości otrzymanego ze spadku uposażenia. W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność spadkobiercy ograniczona jest zgodnie z art. 1031 § 2 k.c. do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Spadkobiercy na podstawie art. 792 k.p.c. służy uprawienie do powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności do określonej wartości spadku. Sąd zastrzeże prawo powoływania się przez spadkobiercę na ograniczoną odpowiedzialność na etapie postępowania klauzulowego, o ile prawo to nie zostanie wcześniej zastrzeżone w tytule egzekucyjnym.  Sąd nadając klauzulę wykonalności w stosunku do spadkobiercy który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza powinien umieścić w niej zastrzeżenie, że dłużnik odpowiada wyłącznie do wysokości stanu czynnego spadku. Jeżeli natomiast zastrzeżenie zostało poczynione już w tytule egzekucyjnym na podstawie art. 319 k.p.c. to nie ma potrzeby ponownego zgłaszania zastrzeżenia na etapie postępowania klauzulowego ( z art. 792 k.p.c.).

Hipoteka

Wyjaśnienia wymaga odpowiedzialność spadkobiercy wobec wierzyciela, który posiada zabezpieczenie na składnikach majątkowych zmarłego np. hipotekę lub zastaw. Jeżeli spadkodawca odpowiadał rzeczowo z powodu ustanowienia na składnikach jego majątku hipoteki albo zastawu, to w taki sam sposób odpowiada jego spadkobierca. Zgodnie z art. 74 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikającego z prawa spadkowego.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spadkodawcy

Do spadku nie należą  prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, regulowane przepisami prawa administracyjnego lub finansowego. Przepisy te posługują się jednak konstrukcjami prawa spadkowego. Art. 97 § 1 Ordynacji Podatkowej przewiduje „przejęcie” przez spadkobiercę podatnika majątkowych praw i obowiązków spadkodawcy, przewidzianych w przepisach prawa podatkowego. Art. 98 § 1 Ordynacji Podatkowej nakazuje stosować do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Należy jednak pamiętać, że w tej sytuacji  stosunek prawny zobowiązania podatkowego pomiędzy organem podatkowym a spadkobiercą powstaje dopiero z mocy konstytutywnej decyzji organu podatkowego.

Dla organu podatkowego w pierwszej kolejności istotne jest ustalenie kręgu spadkobierców, bowiem skierowanie decyzji do osoby niebędącej stroną w sprawie będzie skutkowało stwierdzeniem nieważności takiej decyzji na podstawie art. 247 § 1 pkt 5 Ordynacji Podatkowej. Dlatego organ podatkowy w sprawach spornych, w których nie przeprowadzono postępowania spadkowego najczęściej zawiesza postępowanie zgodnie z art. 201 § 1 pkt. 2 Ordynacji Podatkowej, a następnie w myśl art. 203 § 1 Ordynacji Podatkowej wzywa stronę do wystąpienia w oznaczonym terminie do właściwego sądu o rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego – postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Decyzja o zakresie odpowiedzialności spadkobierców może być wydana i wykonalna tylko, jeżeli nie nastąpił jeszcze termin przedawnienia zobowiązania podatnika (spadkodawcy) tj. z upływem 5 lat licząc od końca roku podatkowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Należy uwzględnić zawieszenie biegu tego terminu.

Radca prawny Katarzyna Anna Jasicka

Kancelaria Radcy Prawnego Katarzyna Anna Jasicka z siedzibą we Wrocławiu

Kontakt: tel. 501 738 312, e-mail: kancelaria@krpjasicka.pl

strona internetowa: krpjasicka.pl