05.05.2021
Naturalną konsekwencją rozwodu jest podział majątku wspólnego.
Podział majątku wspólnego można dokonać w następującym trybie:
- w drodze umowy,
- w drodze postępowania sądowego,
- w procesie rozwodowym – (jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu)
W postępowaniu o podział majątku wspólnego można żądać:
- ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym,
- zwrotu wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków lub odwrotnie,
- rozliczenia spłaconych z majątku wspólnego długów jednego z małżonków.
Jak wyżej zostało wskazane, jedną z kwestii, którymi sąd może się zajmować w postępowaniu o podział majątku wspólnego jest ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Co to oznacza?
Na wstępnie należy wyjaśnić, że zgodnie z przepisami prawa oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Równość udziałów w majątku wspólnym następuje z mocy samego prawa.
Zgodnie jednak z art. 43 § 2 k.r.o. z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku.
Często zwracają się do mnie Klienci Kancelarii z następującym pytaniem?
Czy prawdą jest, że mąż, który zarabiał pieniądze na rodzinę a żona zajmowała się domem i wychowaniem dzieci lecz nie zarabiała pieniędzy albo zarabiała ale w mniejszym stopniu niż jej mąż, to nie przyczyniła się do powstania majątku wspólnego? Czy w związku z tym w razie rozwodu i podziału majątku niepracującej zarobkowo żonie nie należy się nic lub należy się udział w majątku wspólnym w mniejszym stopniu niż mężowi, którym zarabiał pieniądze?
Oczywiście, że to nieprawda.
Zgodnie z art. 43 § 3 k.r.o. przy ocenie w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Rozwiązanie przyjęte w powyższym przepisie ma na celu ochronę pozycji majątkowej tego z małżonków, które kosztem pomnażania majątku wspólnego poświęciło się staraniom o wychowanie dzieci i pracy dla dobra rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym.
Co do zasady w normalnie funkcjonującej przeciętnej rodzinie nie może być mowy o nierównym przyczynianiu się małżonków do powstania majątku wspólnego w sytuacji gdy utrzymaniem rodziny obarczony jest mąż, a niepracująca zarobkowo żona zajmuje się wychowaniem dzieci i pracą w gospodarstwie domowym (lub odwrotnie). O stopniu przyczyniania się do powstania majątku wspólnego nie decyduje wyłącznie wysokość zarobków osiąganych przez małżonków ale znaczenie ma, czy posiadanymi zasobami małżonkowie gospodarują racjonalnie. Nie ulega wątpliwości, że przyczynianie się do powstania majątku wspólnego może polegać zarówno na wniesieniu aktywów jak również na zaoszczędzeniu wydatków (np. wydatków na zatrudnienie opiekunki do dzieci, gospodyni domowej).
Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
Po pierwsze, zasada równości udziałów w majątku wspólnym może zostać zmodyfikowana w drodze umowy majątkowej małżeńskiej tzw. intercyzy.
Po drugie, zasada równości udziałów w majątku wspólnym może zostać zmodyfikowana z ważnych powodów na żądanie każdego z małżonków.
Kiedy to będzie możliwe?
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślano, że ustalenie nierównych udziałów jest możliwe jedynie wtedy gdy małżonek przeciwko któremu skierowane jest takie żądanie w sposób rażący i uporczywy nie przyczynia się do powstania bądź powiększenia majątku wspólnego stosownie do swoich sił i możliwości zarobkowych.
Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym będzie możliwe jeżeli spełnione zostaną łącznie następujące przesłanki:
- małżonek zgłosi żądanie ustalenia nierównych udziałów,
- wystąpiły ważne powody tego żądania,
- małżonkowie w różnym stopniu przyczynili się do powstania majątku wspólnego.
Jak rozumieć „ważne powody”?
- rażące lub uporczywe naruszenie przez małżonka obowiązków wobec rodziny np. porzucenie rodziny i niewykazywanie żadnej troski o jej byt,
- rażące i uporczywe nieprzyczynianie się do powstania lub powiększenia majątku wspólnego, prowadzenie nagannego moralnie trybu życia, uchylanie się od pracy,
- długotrwała separacja faktyczna małżonków, podczas której każde z nich gospodarowało samodzielnie i dorabiało się na tzw. „własny rachunek”,
- trwonienie majątku wspólnego przez małżonka, alkoholizm, hazard, narkomania.
O istnieniu ważnych powodów nie świadczy okoliczność, że jedno z małżonków z powodów niezawinionych nie przyczyniło się do powstania majątku wspólnego np. z powodu choroby lub bezrobocia albo gdy w tym czasie pobierało naukę w celu osiągniecia wyższych kwalifikacji zawodowych.
Czy w ramach przesłanki „ważnych powodów” mieści się orzeczona „wina” małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego?
Stan faktyczny:
Rozwód orzeczono z wyłącznej winy męża.
Zanim jednak nastąpił rozwód, małżonkowie pozostawali w faktycznej separacji, mąż opuścił żonę i związał się z inną kobietą. W tym czasie rozpoczął budowę domu, w której finansowo pomagała mu konkubina.
Po rozwodzie mąż wnosi o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym podnosząc, że w trakcie małżeństwa osiągał znacznie wyższe dochody niż jego żona. Żona także zgłasza wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym argumentując to tym, że ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym usprawiedliwia orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy męża oraz tym, że jej stopa życiowa uległa obniżeniu ponieważ mąż ją porzucił i związał się z inną kobietą.
Otóż Sąd Najwyższy uznał, że jednym z elementów ocenianych w ramach przesłanki „ważnych powodów” jest wina małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego. W konsekwencji przyjął, iż żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym nie powinno działać na niekorzyść małżonka, któremu nie można przypisać winy.
„U podstaw art. 43 § 2 k.r.o. leży założenie, że tylko w małżeństwie prawidłowo funkcjonującym usprawiedliwione są równe udziały w majątku wspólnym, mimo że małżonkowie przyczyniali się do jego powstania w różnym stopniu. Opiera się ono na więzach osobistych i gospodarczych między małżonkami oraz na obowiązku wzajemnej pomocy. To założenie odpada jednak, gdy małżonek rażąco lub uporczywie naruszał swe obowiązki wobec rodziny bądź doprowadził do zawinionego rozkładu pożycia, choćby znalazł on wyraz tylko w separacji faktycznej, a do rozwodu nie doszło. Kwestia winy nie jest więc bez znaczenia przy ocenie „ważnych powodów”. Dlatego przyjmuje się, że art. 43 § 2 k.r.o. nie powinien działać na niekorzyść małżonka, któremu nie można przypisać winy.”(Uzasadnienie Postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2003 r. IV CKN 278/01).
Konkluzja.
W doktrynie i orzecznictwie dominuje pogląd, według którego „wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego” nie ma znaczenia przy ustalaniu nierównych udziałów w majątku wspólnym. Zgodnie z powołanym wyżej stanowiskiem wyrażonym w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego zawinienie może mieć znaczenie w określonych okolicznościach sprawy przy ustalaniu nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków.
Więcej na temat podziału majątku wspólnego znajdziecie Państwo w moim artykule:
Zapraszam również do zapoznania się z innymi artykułami związanymi z podziałem majątku po rozwodzie:
Podział majątku po rozwodzie a kredyt hipoteczny
Radca Prawny Katarzyna Anna Jasicka
Kancelaria Radcy Prawnego Katarzyna Anna Jasicka we Wrocławiu
